Gelişme ve gelişme, bir çocuğun sağlığını gösteren en mühim göstergelerden biridir. Gelişme, boyut ve kütlenin, doğrusu dokuların, organların ve vücut boyutlarının artması anlamına gelir. Boydaki toplam gelişme, vücut kütlesindeki artış, başın büyümesi şeklinde durumları kapsar.

Gelişme ise organ sistemlerinin yapısının ve işlevinin olgunlaşması ve zihinsel, duygusal ve toplumsal değişikliklerdir. Bunun en iyi bir örneği konuşma gelişimidir. Konuşma gelişimi için bir ekip önkoşullar yerine getirilmelidir; bilişsel beceri, iyi idrak ve işitme, oldukça sayıda kasın motor becerilerinin gelişmesi şarttır.

Bir çocuğun büyümesi ve gelişmesi çeşitli iç ve dış faktörlerden etkilenir. Temel iç faktörler genetik, ırk ve cinsiyettir. En mühim dış etkenler ise rahim içi faktörler, sosyoekonomik, ruhsal faktörler, beslenme ve kronik hastalıklardır.

Gelişme göstergeleri

Bir çocuğun büyümesi vücut hacmi, boy ve baş çevresi baz alınarak değerlendirilir. Bazı durumlarda deri altı yağı ve vücut kitle indeksi de değerlendirilir. Yetersiz beslenme yada aşırı beslenmeden şüpheleniliyorsa, vücut hacminin vücut yüzey alanına oranını gösteren vücut kitle indeksi hesaplanır. Vücut kitle indeksi vücuttaki yağ dokusu miktarının göstergesidir.

İzleme için persentil denilen yüzdelik gelişme eğrileri kullanılır. Doğrusu evladı izlediğinizde, gelişme eğrilerinde olduğu ölçüyü belirleyip ve düzgüsel değerler (5. ila 95. perstil) dahilinde olup olmadığına ve vakit içindeki gelişme dinamiklerinin iyi olup olmadığına bakmanız gerekir.

Gelişim göstergeleri

Gelişimle ilgili olarak persentil değerleri, ruhsal (bilişsel ve duygusal) ve toplumsal gelişim izlenir.

Belirli bir yaşlarındaki çocuğun, o yaştan bekleneni verip vermediği ve çevreye iyi mi uyum sağlamış olduğu değerlendirilir. Fizyolojik olarak motor fonksiyonların olgunlaşması, dişlerin gelişimi ve hemen sonra cinsel gelişim gözlemlenir.

Bilişsel değerlendirmede, çocuğun zihinsel olarak iyi mi ilerlediği izlenir. Doğrusu yaşına bakılırsa idrak etmek, öğrenme, öğrendiklerini benimseme ve uygulama becerisi değerlendirilir. Çocuğun belirli durumlara duygusal tepkisini, kişinin kendi duygularını denetim etmesinin ve başkalarının duygularını anlamasının iyi mi geliştiğini seyretmek de gereklidir.

Toplumsal gelişim, oyuna ilgi ve oyuna katılım da dahil olmak suretiyle çevre ile iletişimi ifade eder. Ek olarak insanlarla kontakt, konuşma gelişimi, koşullara uyum sağlama, dikkat ve konsantrasyon da değerlendirilir.

Gelişme geriliğinin tanınması

Büyümede gecikme, doğrusu düzgüsel değerlerden sapmalar (yaşa bakılırsa 5. persentilin altında) ve gelişme hızının yavaşlaması (önceki ile karşılaştırıldığında yüzdelik eğrisinde düşüş) çocukta negatif bir şeylerin bulunduğunun işaretidir. Bu durum en oldukça çocuğun yaşıtlarına bakılırsa oldukça zayıf, oldukça kısa yada daha ufak olması ya da tertipli bir dizgesel muayene esnasında fark edilmesi sebebiyle doktora başvuran anne babalar tarafınca fark edilir.

Vücut kütlesinde daha fena ilerlemeye neden olan nedenler araştırıldığında, daima ilkin çocuğun neyi ve ne kadar yediği, doğrusu kalori alımının düzgüsel olup olmadığı değerlendirilir. Düzgüsel değilse, mesela, yemeğin kalori yoğunluğu arttırılarak kafi kalori alımı sağlanmalıdır. Bilhassa yiyecek miktarları azsa, iştahı engellemiş olan gereksiz, düşük kalorili besinlerin atılması ve daha sıhhatli besinlerin eklenmesi önerilir.

İkinci olarak, gelişme geriliğinin sebebinin tanınmayan yada tedavi edilmeyen kronik bir hastalık olup olmadığı denetim edilir. Bu tür durumlar çocuğun gelişme ve gelişiminin yavaşlamasına niçin olabilir. Bu tür hastalıklara örnek olarak çölyak hastalığı, tiroid hastalıkları, kronik iltihaplı bağırsak hastalıkları, kronik böbrek hastalıkları, ciddi kalp sorunları, ciddi motor gelişim bozuklukları ve dejeneratif beyin hastalıkları sayılabilir.

Kronik hasta evlatların iştahı daha zayıftır. Öte taraftan, hastalık çoğu zaman enerji ihtiyacını artırır ve daha çok enerji kaybı yaratır. Doğrusu, alınan enerji fazlasıyla kullanır ve bundan dolayı büyümede gecikmeler meydana gelir. Evlatların düzgüsel bir hızda büyümemelerinin sebepleri genel olarak bunlardır.

Gelişme geriliğinin tanınması

Erken yaşta psikomotor gelişim yoğun bir halde izlenir. İlk yıl süresince, çocuk ayağa kalkma, hemen sonra adım atma ve giderek karmaşıklaşan motor işlevler şeklinde motor beceriler kazanır. O yaşlarındaki beyin gelişiminin iyi bir göstergesi olarak, başın çevresinin iyi mi büyümüş olduğu tertipli olarak izlenir.

Bu, hemen sonra tüm motor fonksiyonlar için ön şart olan motor becerilerin ani gelişim periyodu olduğundan, vakit içinde ihtimaller içinde sapmaları yada asimetrileri fark etmek ve bu tarz şeyleri düzeltmeye çalışmak oldukça önemlidir. İnce motor becerilerin gelişimi de izlenir, kavrama, el fonksiyonu, çiğneme kabiliyeti ve hemen sonra devam eden konuşma gelişiminin başlangıcı denetim edilir.

Çocuğun toplumsal gelişiminin izlenmesi, doğrusu çevre ile gülümseyerek kontakt kurup kurmadığı, insanlara ve oyuncaklara ilgi gösterip göstermediği, akrabaları yabancılardan ayırt edip etmediği seyretmek de oldukça önemlidir. Hemen sonra, akran ilişkilerinin iyi mi kurulduğu ve davranışların kontrolünü iyi mi sağlamış olduğu izlenir. Bilişsel yeteneklerin gelişimi, doğrusu öğrenme ve anlama kabiliyeti daima izlenir.

Herhangi bir mevzuda gecikmeleri zamanında fark ederek ve erken müdahale ile çocuk ne kadar erken uyarılmaya başlarsa o denli iyi olan büyük ilerleme sağlanabilir.

Ergenliğe girme yaşlarında cinsel gelişim, doğrusu ikincil cinsel özelliklerin, saç görünümü, yağ dokusunun tekrardan dağılımı, erkeklerde ses değişikliği ve genital gelişme ve kızlarda meme büyümesi ve tane başlanması izlenir. Kızlarda 13 yaşına kadar, erkeklerde ise 14 yaşına kadar ikincil cinsel özellikler asla ortaya çıkmazsa buluğluk gecikmiş olarak kabul edilir.

Çocuklarda gelişme gecikmesi emareleri

Çocuklarda gelişme gecikmesinin birçok emaresi vardır ve çoğu zaman belirli özelliklere göre farklılık gösterir. Kimi zaman erken çocukluk döneminde emareler görebilirsiniz, sadece kimi zaman evladınız okul çağına gelene kadar fark edilmeyebilir.

En yaygın emareler şunlardır:

– Aynı yaşlarındaki öteki çocuklardan daha yavaş öğrenir ve gelişir.

– Uygun gelişimden oldukça hemen sonra yuvarlanma, oturma, emekleme yada adım atma.

– Başkalarıyla kontakt kurma yada sosyalleşme zorluğu.

– IQ testlerinde averaj puanların altında olması.

– Geç konuşma yada konuşma zorluğu.

– Bir şeyleri hatırlamakta güçlük çekmek.

– Eylemleri neticelerle ilişkilendirememe.

– Sorun çözmede yada mantıklı düşünmede güçlük.

– Okulda öğrenme zorluğu.

– Giyinme yada tuvaleti kullanma şeklinde günlük işleri yardımsız yapamama.

– Kendilerini ifade etme, kontakt kurma güçlükleri (bebeklerde yetişkinleri uyarma işlevine haiz olan dil, jestler yada ağlama yöntemiyle).

– Anlamada zorluklar.

– Toplumsal yalıtım (akranlarıyla ilgilenmeyen ve yalnız olan bir çocuk).

– Etrafındaki dünyaya (öteki çocuklar için olduğu şeklinde oyuncaklara) ilgi eksikliği.

– Kaba motor becerilere ilgi eksikliği (mesela, emeklemek yada etrafa bakmak istemeyen bir çocuk), kimi zaman jestlerde büyük bir yavaşlık.

– İnce motor becerilerindeki zorluklar (kalem tutma şeklinde).